1. Lựa chọn người có đức, có tài cho dân, cho nước là vấn đề cực kỳ hệ trọng của mỗi quốc gia, dân tộc. Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ rõ: “Cán bộ là cái gốc của mọi công việc”; “công việc thành công hoặc thất bại đều do cán bộ tốt hay kém”.
Trải qua hàng ngàn năm dựng nước và giữ nước, nhiều triều đại phong kiến ở nước ta đều quan tâm việc cầu hiền, tìm người tài giỏi ra giúp nước.
Năm 1070 Vua Lý Thánh Tông đã cho xây Văn miếu – Quốc tử giám, đây được coi là trường đại học đầu tiên để đào tạo nhân tài. Năm 1075, Vua Lý Nhân Tông cho mở khoa thi đầu tiên. Trong Chiếu cầu hiền của vua Lê (năm 1419) ghi rõ: “Đất nước thịnh vượng tất ở việc cử hiền. Người làm vua thiên hạ phải lo việc ấy trước tiên”. Ngoài việc cầu hiền, nhiều triều đại phong kiến đã rất thành công trong thu phục, trọng dụng nhiều người tài để xây dựng và bảo vệ đất nước. Điển hình là vua Trần Nhân Tông. Trước thế giặc Nguyên Mông hùng mạnh nhất thời bấy giờ, nhà vua đã mở hội nghị Diên Hồng, mời các bô lão, những người có uy tín về kinh thành Thăng Long để bàn việc đánh giặc, hiệu triệu được lòng dân; đồng thời đã thu phục, trọng dụng nhiều bậc hiền tài, như: Trần Quang Khải, Nguyễn Hiền, Lê Văn Hưu. Đồng thời, nhà vua đã thu phục, trọng dụng được nhiều tướng tài cầm quân, như: Trần Quốc Tuấn, Trần Khánh Dư, Trần Nhật Duật, Phạm Ngũ Lão, Yết Kiêu, Dã Tượng, Hàn Thuyên, Hàn Siêu…Triều nhà Lê với cuộc kháng chiến chống quân Minh, Vua Lê đã thu phục, trọng dụng được những người tài ba lỗi lạc như Nguyễn Trãi, Nguyễn Xí, Trần Nguyên Hãn... Thân Nhân Trung, tiến sỹ triều Lê đã viết: “Hiền tài là nguyên khí quốc gia, nguyên khí thịnh thì thế nước mạnh, rồi lên cao, nguyên khí suy thì thế nước yếu, rồi xuống thấp”. Vua Quang Trung Nguyễn Huệ trong Chiếu cầu hiền đã chỉ rõ: “Dựng nước lấy việc học làm đầu. Trị nước chọn nhân tài làm gốc”.
Kế thừa truyền thống của ông cha và kinh nghiệm của thế giới, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã để lại cho chúng ta bài học sâu sắc về nghệ thuật dùng người, về phát hiện và tuyển chọn người có đức, có tài cho đất nước với tầm nhìn rất xa, rất chuẩn xác.
Khi đất nước mới giành được độc lập, Bác đã mời một số nhân sỹ, quan lại chế độ phong kiến có kiến thức, kinh nghiệm ra giúp nước, như: Cụ Bùi Bằng Đoàn, nguyên là Thượng thư bộ Hình ra làm Trưởng Ban thường trực Quốc hội; cụ Huỳnh Thúc Kháng, nguyên là Viện trưởng Viện dân biểu Trung kỳ làm Bộ trưởng Bộ Nội vụ và sau là Phó Chủ tịch Nước; cụ Phan Kế Toại, nguyên là Khâm sai đại thần ra làm Bộ trưởng Nội vụ…
Năm 1946, khi phải sang Pháp, Bác trao toàn quyền điều hành đất nước cho cụ Huỳnh Thúc Kháng. Đó là lúc tình hình đất nước rất phức tạp, cả thù trong, giặc ngoài mà Bác vẫn giao quyền cho một nhân sỹ, trí thức không phải là đảng viên. Bằng cách ứng xử đó, Người đã quy tụ được tất cả những tinh hoa của dân tộc đến với cuộc kháng chiến cứu nước, kiến quốc. Nhiều nhân sỹ, trí thức đã tự nguyện rời công việc ở nước ngoài với thu nhập cao, cuộc sống đầy đủ để về nước cống hiến, như giáo sư y học Tôn Thất Tùng, Hồ Đắc Di, kỹ sư Trần Đại Nghĩa, nhà nông học Lương Định Của…
Đặc biệt, Bác trao cho đồng chí Võ Nguyên Giáp phụ trách quân sự là người chưa từng qua bất kỳ một khóa học quân sự nào, là một thầy giáo dạy sử ở trường tư thục Thăng Long rồi sau đó phong thẳng lên Đại tướng. Nhiều cán bộ được Bác chọn, giao việc như đồng chí Trường Chinh, Phạm Văn Đồng, Lê Duẩn…đều trở thành những nhân vật xuất sắc của đất nước.
Trong quá trình lãnh đạo cách mạng, Đảng ta luôn chăm lo đến công tác cán bộ. Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa VIII đã ban hành Nghị quyết về “Chiến lược cán bộ thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước”. Ngày 30/11/2004, Bộ Chính trị đã ra Nghị quyết số 42-NQ/TW về “Công tác quy hoạch cán bộ lãnh đạo, quản lý thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước”. Lần đầu tiên Ban Chấp hành Trung ương (khóa XI) đã triển khai xây dựng quy hoạch cán bộ cấp chiến lược. Đặc biệt vừa qua, Bộ Chính trị khóa XII đã ban hành Quy định số 89-QĐ/TW ngày 04/8/2017 “Khung tiêu chuẩn chức danh, định hướng khung tiêu chí đánh giá cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp”, Quy định số 90- QĐ/TW ngày 04/8/2017 “tiêu chuẩn chức danh, tiêu chí đánh giá cán bộ thuộc diện Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư quản lý”, Quy định số 98-QĐ/TW ngày 07/10/2017 “về luân chuyển cán bộ”. Đây là những văn bản rất quan trọng để tiếp tục xây dựng đội ngũ cán bộ cho Đảng, cho cả hệ thống chính trị trong thời gian tới. Hơn 30 năm đổi mới, đội ngũ cán bộ của Đảng, Nhà nước đã trưởng thành mọi mặt, đáp ứng tốt hơn cho sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và hội nhập quốc tế.
2. Tuy nhiên, công tác tổ chức cán bộ, nhất là việc lựa chọn người có đức, có tài cho dân, cho nước cũng còn nhiều hạn chế. Trước hết, việc đánh giá cán bộ ở các cấp, các ngành nhìn chung làm chưa tốt. Kết quả xếp loại đảng viên hàng năm gắn với đánh giá cán bộ nhìn chung chưa thực chất. Nguyên nhân của thực trạng chung nêu trên là do tình trạng nể nang, ngại va chạm của cán bộ, đảng viên, sự thành kiến, định kiến, sợ mất phiếu của một số lãnh đạo cấp trên, và cả do bệnh thành tích, ảnh hưởng đến xếp loại thi đua cuối năm, cuối khóa của tập thể và cá nhân.
Trên thực tế việc đánh giá cán bộ chủ yếu căn cứ vào kết quả, hiệu quả việc thực hiện chức trách, nhiệm vụ được giao của từng chức danh, mặc dù đã có văn bản của Đảng nhưng vẫn rất khó triển khai. Bên cạnh đó, chậm ban hành cơ chế phát hiện, thu hút, trọng dụng nhân tài nên hiện tượng “chảy máu chất xám” cứ diễn ra thường xuyên. Qua khảo sát, Hà Nội chỉ có 10% thủ khoa các trường đại học ở lại làm việc cho các cơ quan Thủ đô, còn 90% là chọn đi du học hoặc làm việc cho các công ty nước ngoài.
Công tác quy hoạch, luân chuyển cán bộ các khóa gần đây được các cấp ủy đảng rất quan tâm và đạt một số kết quả nhưng trên thực tế nhiều cán bộ có đức, có tài, có triển vọng chưa được đưa vào quy hoạch. Nguồn cán bộ quy hoạch đang bị chi phối nhiều vào người đứng đầu các địa phương, đơn vị, các ban, ngành, đoàn thể. Một số cán bộ đưa đi luân chuyển không gắn với quy hoạch chức danh sau luân chuyển và chủ yếu bố trí cấp phó (phó bí thư, phó chủ tịch UBND) nên khó đánh giá năng lực, trình độ cán bộ.
Công tác quy hoạch, luân chuyển cán bộ chủ yếu còn phục vụ chung cho xây dựng đội ngũ cán bộ cả hệ thống chính trị nhưng chưa quan tâm đúng mức cho bồi dưỡng, quy hoạch một số chức danh cán bộ cấp chiến lược quan trọng như cán bộ chủ chốt của đất nước, các bộ trưởng…Công tác đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ của các học viện, các trường, các trung tâm đã có những đổi mới nhưng chưa đáp ứng yêu cầu của thực tiễn. Thiếu hẳn chương trình, nội dung bồi dưỡng theo chức danh như Bộ trưởng, Trưởng ban Đảng, Bí thư, Chủ tịch UBND tỉnh, thành, quận, huyện, trưởng các đoàn thể… nhất là kỹ năng lãnh đạo, quản lý, chỉ đạo điều hành, kinh nghiệm thực tế, giải quyết những vấn đề mà Nhân dân quan tâm nhất. Công tác lựa chọn, đề bạt, bổ nhiệm cán bộ còn nhiều khiếm khuyết, gây phân tâm trong Nhân dân. Một số cán bộ cấp trưởng chọn, giới thiệu đề bạt cấp phó, một số bí thư cấp ủy chọn, giới thiệu phó bí thư, chủ tịch UBND thường là yếu hơn mình để dễ chỉ đạo, điều hành và khó thay thế được cấp trưởng, dẫn đến chất lượng cán bộ giảm sút.
Công tác giám sát của Nhân dân, của cấp quản lý đối với cán bộ, đảng viên còn lỏng lẻo nên một số cán bộ lãnh đạo, quản lý sa sút phẩm chất, lối sống, tham ô, tham nhũng, độc đoán, gia trưởng vẫn chưa được phát hiện ngăn chặn kịp thời…
3. Một số giải pháp góp phần lựa chọn người có đức, có tài cho dân, cho nước
Thứ nhất, sớm ban hành quy định trách nhiệm và quyền hạn người đứng đầu cấp ủy, chính quyền, đơn vị gắn với hiệu quả thực hiện nhiệm vụ chính trị
Để phát huy được vị trí, vai trò của người đứng đầu cấp ủy, chính quyền, đơn vị thì phải sớm có văn bản pháp quy, quy định rất rõ những việc người đứng đầu được làm, được quyết định và các trách nhiệm mà người đứng đầu phải chịu trách nhiệm. Đây là cơ sở quan trọng để vừa phát huy được năng lực, vừa đánh giá được người đứng đầu, hạn chế tình trạng lạm dụng chức vụ, quyền hạn hoặc đùn đẩy trách nhiệm cho tập thể, góp phần xây dựng đoàn kết nội bộ... Đi đôi với quy định rõ trách nhiệm và quyền hạn phải có giải pháp quản lý, giám sát quyền lực hiệu quả. Ngoài giám sát việc kê khai minh bạch tài sản cá nhân, cơ quan quản lý cán bộ phải đánh giá khách quan cán bộ hàng năm; đồng thời phát huy vai trò giám sát của Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội và Nhân dân. Sớm có cơ chế cụ thể để nhân dân nơi cán bộ công tác được tham gia nhận xét, đánh giá cán bộ đương chức và cán bộ sắp được đề bạt, bổ nhiệm hoặc bầu cử vào chức danh lãnh đạo chủ chốt. Sau khi được tập thể lãnh đạo cấp trên quản lý cán bộ chủ chốt nhận xét, đánh giá thì cần công khai cho cán bộ, đảng viên và Nhân dân nơi cán bộ chủ chốt đó công tác được biết. Nếu thực hiện được dân chủ thực chất trong đánh giá, bố trí cán bộ sẽ là một động lực phát triển đất nước. Trách nhiệm, thước đo cao nhất của người đứng đầu là kết quả, hiệu quả lãnh đạo, chỉ đạo, quản lý địa phương, ngành, đơn vị mình, vì thế phải kiên quyết thay thế kịp thời những người không hoàn thành hoặc hoàn thành không tốt nhiệm vụ. Phát huy dân chủ của Nhân dân, phát huy dân chủ trong Đảng nhưng đồng thời phải tăng cường kỷ cương, kỷ luật để hạn chế thấp nhất tình trạng tham nhũng và lạm dụng chức quyền hiện nay.
Thứ hai, cụ thể hóa tiêu chí đánh giá cán bộ gắn với điều chỉnh phân cấp quản lý cán bộ hợp lý
Bộ Chính trị đã ban hành quy định “khung tiêu chuẩn chức danh, định hướng khung tiêu chí đánh giá cán bộ lãnh đạo, quản lý các cấp” và quy định “tiêu chuẩn chức danh, tiêu chí đánh giá cán bộ diện Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư quản lý”. Đây là các văn bản rất quan trọng và có nhiều đổi mới về công tác cán bộ của Đảng ta. Để tổ chức thực hiện có hiệu quả, cần có hướng dẫn cụ thể nhóm tiêu chí về kết quả thực hiện chức trách, nhiệm vụ được giao và khung tiêu chí xếp loại. Nếu không cụ thể hóa và chỉ đạo tích cực thì khi xếp loại dễ thiếu thực chất, bị bệnh thành tích chi phối. Thường đã là lãnh đạo, người đứng đầu do nể nang, né tránh của cấp dưới nên chủ yếu được xếp loại hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ hoặc hoàn thành tốt nhiệm vụ. Công tác thống kê kết quả, tính toán số liệu các chỉ tiêu kinh tế - xã hội cũng phải chấn chỉnh để đảm bảo độ chính xác, khách quan hơn.
Ngoài các tiêu chí xếp loại được nêu cần bổ sung một tiêu chí rất quan trọng khi đánh giá người đứng đầu ở địa phương là chỉ số hài lòng của người dân, người đứng đầu một ban, ngành, đoàn thể là chỉ số hài lòng của công chức, viên chức. Cấp trên quản lý trực tiếp cán bộ lấy được chỉ số này làm một trong những cơ sở đánh giá sẽ khách quan hơn vì người dân và công chức, viên chức hàng ngày, hàng giờ giám sát được cán bộ lãnh đạo, chỉ đạo, quản lý mình. Để có thể theo dõi, đánh giá và quyết định đề bạt, bổ nhiệm cán bộ đúng, cần thiết phải giảm số lượng cán bộ phân cấp quản lý. Thực tế từ trước đến nay nhiều trường hợp khi đề bạt, bổ nhiệm cán bộ, một số thường vụ cấp ủy chưa nắm chắc phẩm chất, năng lực cán bộ. Hiện nay, Bộ Chính trị, Ban Bí thư đang quản lý khoảng 700 cán bộ, Ban thường vụ tỉnh, thành ủy quản lý từ 200-900 cán bộ. Do số lượng đông nên việc theo dõi, giám sát, đánh giá cán bộ có khó khăn, cần phải cân nhắc giảm bớt chức danh quản lý và chỉ nên nắm cấp trưởng, người đứng đầu và người quy hoạch kế cận trực tiếp là tốt nhất.
Thứ ba, tiếp tục đổi mới công tác tạo nguồn, quy hoạch, luân chuyển cán bộ
Mặc dù Đảng, Nhà nước ta đã có nhiều văn bản để lãnh đạo, chỉ đạo công tác tạo nguồn, quy hoạch cán bộ nhưng kết quả đạt được chưa cao. Để tạo nguồn cán bộ, làm cơ sở chọn người thực sự có đức, có tài, Đảng cần sớm có cơ chế để phát huy quyền làm chủ của nhân dân trong phát hiện, tiến cử người có đức, có tài cho Đảng và tham gia giám sát, góp ý cho cán bộ, nhất là những cán bộ có chức vụ, quyền hạn quan trọng trong hệ thống chính trị. Đồng thời có cơ chế để tập hợp, đánh giá, phân loại, trọng dụng được số học sinh, sinh viên đạt các giải cao trong các kỳ thi quốc tế và trong nước, thủ khoa các trường đại học có chất lượng. Đây là nguồn nhân tài của đất nước, phải phân loại theo hướng ai giỏi lĩnh vực gì thì tạo môi trường, điều kiện để phát huy theo lĩnh vực đó. Các cấp ủy đảng chủ động tổng hợp các nguồn cán bộ: nguồn qua thi tuyển, nguồn do Nhân dân tiến cử, nguồn học sinh, sinh viên xuất sắc và nguồn đã quy hoạch do cấp ủy cơ sở giới thiệu để thẩm định, tạo nguồn cán bộ cho từng nhiệm kỳ, cả trước mắt và lâu dài.
Bộ Chính trị đã có quy định chặt chẽ, đầy đủ về tiêu chuẩn chức danh, quan điểm, nguyên tắc, quy trình luân chuyển cán bộ. Những quy định đó rất phù hợp cho nhiệm kỳ sắp tới nhưng về lâu dài nên bổ sung cụ thể hơn cho hai đối tượng là lãnh đạo chủ chốt đất nước và chức danh bộ trưởng. Đây là các chức danh cán bộ lãnh đạo rất quan trọng, bao gồm đồng chí Tổng Bí thư, Chủ tịch nước, Thủ tướng Chính phủ, Chủ tịch Quốc hội không chỉ cho đối nội mà còn cả cho công tác đối ngoại, có tầm ảnh hưởng rất to lớn cho đất nước. Các bộ trưởng là những người tham mưu cho Chính phủ các chính sách vĩ mô, là những người quản lý nhà nước ngành, lĩnh vực và cả các hoạt động đối ngoại. Hầu hết các quan hệ quốc tế đều liên quan các chức danh quan trọng trên, vì thế, Đảng, Nhà nước phải đặc biệt quan tâm các chức danh này trong công tác tạo nguồn, quy hoạch, bồi dưỡng cán bộ.
Đòi hỏi của nền kinh tế thị trường, hội nhập quốc tế theo định hướng XHCN phải lựa chọn được những người ngoài tiêu chuẩn chung như văn bản của Trung ương cần có tố chất thông minh, thành thạo công nghệ thông tin và tối thiểu là giao tiếp giỏi về tiếng Anh. Các chức danh lãnh đạo chủ chốt của đất nước phải được chuẩn bị rất sớm để có thời gian đào tạo, bồi dưỡng, trang bị các kiến thức cơ bản cần có; phải kinh qua chủ trì ở một tỉnh khó khăn, một tỉnh thuận lợi, một ngành quản lý nhà nước và đều hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ, được nhân dân đánh giá cao. Đó là điều kiện, là môi trường rèn luyện bản lĩnh, kinh nghiệm lãnh đạo, quản lý trước khi được lựa chọn làm chủ trì đất nước. Đối với các bộ trưởng thì phải chủ động lựa chọn rất sớm những cán bộ trẻ có năng lực nổi trội trong hoạt động thực tiễn, những học sinh, sinh viên xuất sắc theo chuyên ngành và luân chuyển, bố trí làm quản lý nhà nước từ cấp quận, huyện, cấp tỉnh đến cấp thứ trưởng. Nếu cán bộ hoàn thành các chức trách, nhiệm vụ từ dưới lên thì lựa chọn bố trí người xứng đáng nhất làm bộ trưởng.
Trước mắt và lâu dài hai đối tượng, chức danh trên rất hệ trọng đối với đất nước thời kỳ hội nhập. Từng nhiệm kỳ nên tạo nguồn cán bộ để quy hoạch, luân chuyển cho hai đối tượng, chức danh đó, nhất định sẽ lựa chọn được một số tinh hoa, nhân tài hoàn thành tốt trọng trách, nhiệm vụ được giao.
Thứ tư, sớm xây dựng, ban hành chính sách khuyến khích, trọng dụng nhân tài cho đất nước
Hội nghị Trung ương 6 khóa XII đã quyết định một số vấn đề về tiếp tục đổi mới sắp xếp tổ chức, bộ máy của hệ thống chính trị tinh gọn, hoạt động hiệu lực, hiệu quả là một nhiệm vụ cơ bản và cấp bách, có ý nghĩa quan trọng hàng đầu. Gắn đổi mới tổ chức bộ máy với đổi mới phương thức lãnh đạo, với tinh giản biên chế và cải cách tiền lương.
Việc cải cách tiền lương phụ thuộc rất lớn đến kết quả tinh giản biên chế và nguồn thu ngân sách để cân đối một cách chặt chẽ, khoa học. Thực hiện cải cách tiền lương đòi hỏi phải có thời gian, có lộ trình nhưng lúc này, hơn lúc nào hết rất cần thiết phải bổ sung sớm chính sách khuyến khích, trọng dụng nhân tài. Nhân tài trước hết là những chuyên gia giỏi, những người có phát minh, sáng chế, sáng kiến đem lại hiệu quả thiết thực trên các lĩnh vực kinh tế - xã hội. Họ xứng đáng có thu nhập cao bằng lao động sáng tạo của mình. Kinh nghiệm của các nước có tốc độ kinh tế phát triển nhanh là họ có chính sách khuyến khích đội ngũ trí thức, các nhà khoa học có đóng góp hiệu quả bằng tiền lương cao và điều kiện làm việc, hoạt động thuận lợi. Nếu có chính sách đúng sẽ có nhiều cán bộ an tâm phấn đấu để trở thành những chuyên gia giỏi, không chạy theo con đường “làm quan” như hiện nay. Qua đó sẽ phát huy, khuyến khích, thu hút được tiềm năng chất xám, sáng tạo trong các tầng lớp Nhân dân, kể cả người Việt Nam ở nước ngoài.