Bên cạnh những thành tựu đạt được, trong quá trình thực hiện cũng còn nhiều hạn chế, yếu kém: Kinh tế phát triển chưa bền vững, chưa tương xứng với tiềm năng, yêu cầu và thực tế nguồn lực được huy động. Hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước nhiều mặt còn hạn chế, một số mặt chưa đạt yêu cầu; năng lực xây dựng và thực thi luật pháp, cơ chế, chính sách chưa cao, nhiều chính sách còn chồng chéo; công tác thông tin truyền thông về chính sách, pháp luật, quản lý, điều hành và trách nhiệm giải trình của các cấp chính quyền còn nhiều hạn chế; thủ tục hành chính trong nhiều lĩnh vực còn nhiều phiền hà, gây bức xúc cho người dân và doanh nghiệp; công tác phòng chống tham nhũng chưa đạt yêu cầu đề ra là ngăn chặn, từng bước đẩy lùi, tham nhũng, lãng phí thời gian, nguồn lực xã hội còn lớn; hoạt động giám sát, kiểm tra, thanh tra hiệu quả còn thấp; việc giải quyết khiếu nại, tố cáo hiệu quả chưa cao.
Những hạn chế, yếu kém trên có rất nhiều nguyên nhân, trong đó có các nguyên nhân cơ bản dẫn đến tình hình khiếu nại, tố cáo diễn biến phức tạp, nhất là các vụ việc khiếu kiện đông người, vượt cấp kéo dài, gây mất ổn định xã hội, đó là: Một số quy định của pháp luật về đất đai còn bất cập, công tác quản lý nhà nước về đất đai của các cấp chính quyền địa phương còn buông lỏng, thiếu chặt chẽ; việc thực thi pháp luật của chính quyền, của cán bộ công chức trong bộ máy hành chính nhà nước nhiều nơi còn vi phạm, nhất là trong lĩnh vực quản lý, sử dụng đất đai. Một số địa phương thực hiện thu hồi đất, giao đất, cho thuê đất không phù hợp với quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất; quá chú trọng thu hút đầu tư để giao đất cho doanh nghiệp mà thiếu quan tâm, thậm chí xem nhẹ lợi ích của người dân; việc thu hồi đất, bồi thường hỗ trợ, tái định cư một số dự án còn thiếu công khai, minh bạch, chưa quan tâm đầy đủ đến lợi ích chính đáng của người sử dụng đất. Công tác tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo còn nhiều hạn chế, bất cập; người đứng đầu chính quyền địa phương nhiều nơi chưa thực hiện đầy đủ trách nhiệm tiếp công dân định kỳ theo quy định của pháp luật, chưa thực hiện tốt việc đối thoại với nhân dân, nhất là những vụ việc nhân dân bức xúc để kịp thời tháo gỡ. Công tác tuyên truyền, phổ biến về pháp luật chưa được chú trọng; một bộ phận người khiếu nại, tố cáo ý thức chấp hành pháp luật chưa nghiêm, hiểu biết pháp luật còn nhiều hạn chế; còn tình trạng bị phần tử xấu lợi dụng kích động, xúi giục người dân khiếu kiện gây phức tạp về an ninh, trật tự.
Trên cơ sở tổng hợp, đánh giá tác động xã hội của các “điểm nóng” ở Việt Nam từ trước đến nay, có thể phân thành 3 loại chủ yếu: (1) Loại “điểm nóng” có yếu tố địch, loại này luôn có sự chỉ đạo, tài trợ của các thế lực thù địch cả bên trong lẫn bên ngoài, để chống phá Đảng, Nhà nước như vụ bạo động ở Tây Nguyên (tháng 2/2002 và tháng 4/2004), vụ phá rối gây mất ổn định an ninh trật tự ở Mường Nhé (tỉnh Điện Biên, năm 2011). (2) Loại điểm nóng do những sai phạm pháp luật hoặc vi phạm dân chủ của một bộ phận cán bộ chính quyền, như tham ô, tham nhũng, sai phạm trong quản lý đất đai, đầu tư các công trình, dự án, chỉ đạo đền bù, giải phóng mặt bằng, tổ chức tái định cư, thực hiện không đúng chính sách an sinh xã hội, trù dập, ức hiếp công dân,... Đây là nguyên nhân chủ yếu, phổ biến dẫn đến việc xảy ra các “điểm nóng” hiện nay. (3) Loại “điểm nóng” do một số phần tử bất mãn, cơ hội, tiêu cực lợi dụng dân chủ, nhân quyền để kích động, tuyên truyền, lôi kéo, mua chuộc công dân khiếu kiện, chống đối xảy ra ở một số nơi nhưng không nhiều.
Những năm qua, dưới sự lãnh đạo của Trung ương Đảng, trực tiếp là Bộ Chính trị, Ban Bí thư, sự chỉ đạo sát sao, tập trung của Chính phủ, sự vào cuộc tích cực của các ban, bộ, ngành trung ương và địa phương, công tác dân vận của chính quyền có sự chuyển biến tích cực, nhiều vụ việc khiếu nại, tố cáo phức tạp, kéo dài được giải quyết dứt điểm, bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, góp phần giữ vững ổn định chính trị - xã hội, củng cố lòng tin của nhân dân đối với Đảng, Nhà nước.
Trong quá trình giải quyết các vụ việc, các cơ quan nhà nước, chính quyền các cấp luôn quán triệt và thực hiện nghiêm túc nội dung Chỉ thị số 35-CT/TW, ngày 26/5/2014 của Bộ Chính trị về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác tiếp công dân và giải quyết khiếu nại tố cáo, Nghị quyết số 39/2012/QH13, ngày 23/11/2012 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về việc tiếp tục nâng cao hiệu lực, hiệu quả thực hiện chính sách pháp luật trong giải quyết khiếu nại, tố cáo của công dân đối với các quyết định hành chính về đất đai, Chỉ thị số 14/CT-TTg, ngày 18/5/2012 của Thủ tướng Chính phủ về chấn chỉnh và nâng cao hiệu quả và công tác tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo, Nghị định 64/2014/NĐ-CP, ngày 26/6/2014 của Chính phủ quy định chi tiết thi hành một số điều của Luật Tiếp công dân, đặc biệt là Kết luận của Thủ tướng Chính phủ tại Hội nghị về công tác giải quyết các vụ việc khiếu nại tố cáo đông người, phức tạp, kéo dài tại Thông báo số 202/TB-VPCP, ngày 31/5/2018 của Văn phòng Chính phủ. Đồng thời, trong quá trình giải quyết các vụ việc luôn đảm bảo nguyên tắc và quan điểm giải quyết phải trên cơ sở chính sách, pháp luật, phù hợp với thực tiễn, bảo đảm quyền, lợi ích chính đáng của người dân và dứt điểm vụ việc.
Bên cạnh việc lãnh đạo, chỉ đạo chung, Thủ tướng và các Phó Thủ tướng phụ trách đã dành thời gian thích đáng để chỉ đạo giải quyết các vụ việc. Thủ tướng Chính phủ đã thành lập Tổ công tác do Phó Thủ tướng làm Tổ trưởng để trực tiếp kiểm tra, chỉ đạo giải quyết 35 vụ việc khiếu nại, tố cáo rất phức tạp, kéo dài ở 21 địa phương, các vụ việc còn lại địa phương tự rà soát, có sự giám sát của Thanh tra Chính phủ và các bộ, ngành chức năng. Thanh tra Chính phủ đã ban hành Kế hoạch số 363/KH-TTCP, ngày 20/3/2019 để tiến hành kiểm tra, rà soát, giải quyết các vụ việc khiếu nại, tố cáo đông người, phức tạp, kéo dài.
Thực tế cho thấy, trên địa bàn cả nước, nhiều địa phương đã có nhiều kinh nghiệm, cách làm sáng tạo trong lãnh đạo, chỉ đạo xử lý có kết quả các “điểm nóng”. Qua thực tế của các địa phương những năm qua, xin được trao đổi một số kinh nghiệm công tác dân vận chính quyền trong phòng ngừa, đấu tranh giải quyết các vụ việc phức tạp, nổi cộm, “điểm nóng” ở địa bàn cơ sở.
Thứ nhất, các cấp ủy đảng, chính quyền phải tập trung lãnh đạo, chỉ đạo quyết liệt trong phát triển kinh tế - xã hội, có những giải pháp thiết thực, hiệu quả, đột phá để nâng cao, cải thiện đời sống vật chất và tinh thần của người dân để người dân tin tưởng, gắn bó với Đảng, Nhà nước. Thực tiễn cho thấy, đây là bài học kinh nghiệm quý báu nhất, lâu dài nhất. Địa phương nào lãnh đạo, chỉ đạo không tốt để kinh tế không phát triển, người dân thiếu việc làm, thất nghiệp tăng, tỷ lệ đói nghèo cao… là nguyên nhân tiềm ẩn sự bất bình trong xã hội, giảm sút niềm tin và mối quan hệ mật thiết giữa nhân dân với Đảng, chính quyền.
Thứ hai, trong quá trình giải quyết “điểm nóng”, các cơ quan, chính quyền các cấp phải luôn luôn đảm bảo sự lãnh đạo, chỉ đạo của các cấp ủy đảng, phát huy sức mạnh tổng hợp của cả hệ thống chính trị, vai trò, trách nhiệm của người đứng đầu tổ chức, cơ quan, địa phương; chủ động nắm chắc thông tin, tình hình, diễn biến vụ việc, tránh việc nắm thông tin sai lệch, không kịp thời, bị động, bất ngờ; có sự phối hợp chặt chẽ của các cơ quan chức năng, tổ chức trong hệ thống chính trị; phân công trách nhiệm cụ thể cho từng tổ chức, cá nhân trong giải quyết các mâu thuẫn “điểm nóng”. Thực tế cho thấy, nơi nào có sự quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo sát sao, quyết liệt của cấp ủy, chính quyền, của người đứng đầu, cùng với sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan trung ương và địa phương, giữa chính quyền với cơ quan Dân vận, Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội và các lực lượng vũ trang, công an, quân đội thì nơi đó hầu như rất ít phát sinh “điểm nóng”, hoặc các vụ việc được giải quyết dứt điểm.
Thứ ba, các cấp ủy đảng, chính quyền phải coi trọng công tác phổ biến, tuyên truyền, giáo dục nâng cao ý thức pháp luật của cán bộ, nhân dân; chú trọng việc nâng cao hiệu quả công tác vận động, thuyết phục công dân chấp hành pháp luật và các quyết định giải quyết của cơ quan nhà nước có thẩm quyền. Đối với các trường hợp lợi dụng khiếu nại, tố cáo để kích động, gây rối thì phải tiến hành làm rõ, xử lý nghiêm minh theo pháp luật. Thực tế những năm qua, “điểm nóng” thường xảy ra ở những địa phương chưa coi trọng công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật, nhất là Luật Tiếp công dân, Luật Khiếu nại, Luật Tố cáo; một số vụ việc cán bộ, người dân vi phạm pháp luật chưa được xử lý nghiêm minh dẫn đến đơn thư vượt cấp, tụ tập đông người, phức tạp, kéo dài.
Thứ tư, nâng cao trách nhiệm của các cơ quan nhà nước, chính quyền các cấp, coi trọng việc phát huy vai trò, trách nhiệm của người đứng đầu tổ chức, cơ quan, địa phương trong việc chủ động tiếp dân, trực tiếp đối thoại với dân tại địa bàn xảy ra vụ việc; bố trí cán bộ có đức, có tài, sống gương mẫu, nói đi đôi với làm, có đủ trình độ, năng lực, kinh nghiệm công tác để đảm nhiệm công tác tiếp dân và giải quyết các vụ việc liên quan đến dân. Thực tế cho thấy, những địa phương chủ động thực hiện tốt chế độ tiếp dân, tiếp xúc đối thoại của người đứng đầu, thì địa phương đó không xảy ra “điểm nóng”.
Thứ năm, thường xuyên làm tốt công tác quản lý nhà nước trên các lĩnh vực dễ phát sinh khiếu nại, tố cáo như đất đai, tài nguyên, môi trường, đầu tư, xây dựng, tài chính, ngân sách, chính sách xã hội; thực hiện có hiệu quả công tác cải cách hành chính; tạo điều kiện thuận lợi nhất để phát huy vai trò của Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội và người dân trong giám sát hoạt động quản lý nhà nước, của cán bộ, công chức trong việc đảm bảo quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của nhân dân.
Thứ sáu, luôn quan tâm và coi trọng việc phát huy vai trò người có uy tín trong dòng họ, cộng đồng dân cư, già làng, trưởng bản, chức sắc tôn giáo trong công tác hòa giải, giải quyết đơn thư, các vụ việc khiếu kiện, phức tạp, đông người, kéo dài. Thực tế hiện nay, nhiều địa phương đã làm tốt công tác hòa giải cơ sở, nên không xảy ra đơn thư vượt cấp và “điểm nóng”.
Thứ bảy, tổ chức thanh tra, kiểm tra và kết luận chính xác, khách quan những sai lầm, khuyết điểm của tập thể, cá nhân và đề xuất được giải pháp đúng đắn, phù hợp với thực tế, có tính khả thi. Trong quá trình kiểm tra, giám sát và thanh tra phải kiên trì đối thoại, thuyết phục để phân tích làm rõ đúng sai, tạo thống nhất cao trong tổ chức đảng, chính quyền, đoàn thể với đại đa số quần chúng nhân dân. Khi có kết luận thanh tra thì khẩn trương và kiên quyết tổ chức thực hiện, thể hiện tính nghiêm minh của pháp luật.
Trong thời gian tới để nâng cao hiệu quả công tác dân vận chính quyền trong giải quyết các vụ việc phức tạp, nổi cộm ở địa bàn cơ sở cần tập trung thực hiện tốt một số nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu sau:
Một là, tiếp tục đẩy mạnh công tác tuyên truyền và quán triệt, triển khai thực hiện có hiệu quả các chủ trương của Đảng, Nhà nước về công tác dân vận, công tác vận động nhân dân trong công tác tiếp dân, đối thoại, giải quyết đơn thư khiếu nại, tố cáo, tạo sự chuyển biến tốt hơn về nhận thức, trách nhiệm của các tổ chức trong hệ thống chính trị, nhất là người đứng đầu cơ quan nhà nước, chính quyền các cấp.
Hai là, có giải pháp khắc phục những hạn chế, nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý nhà nước nhằm hạn chế phát sinh khiếu nại, tố cáo, nhất là trong xây dựng, tổ chức thực hiện chính sách, pháp luật liên quan đến quyền và lợi ích hợp pháp của người dân. Tăng cường thanh tra, kiểm tra trách nhiệm trong lĩnh vực quy hoạch, đầu tư, xây dựng phát triển đô thị; xử lý triệt để những tồn tại, sai phạm trong công tác quản lý đất đai. Việc thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ, tái định cư phải công khai, minh bạch, đúng chính sách, pháp luật, bảo đảm hài hòa lợi ích giữa Nhà nước, nhà đầu tư và người bị thu hồi đất.
Ba là, thực hiện nghiêm Luật Tiếp công dân, Luật Khiếu nại, Luật Tố cáo; nâng cao trách nhiệm và hiệu quả công tác tiếp dân, nhất là trách nhiệm người đứng đầu gắn với việc xử lý đơn thư khiếu nại, tố cáo. Có biện pháp quyết liệt, giải quyết sớm, tiến tới dứt điểm các vụ việc khiếu nại, tố cáo đông người, phức tạp kéo dài ở địa phương. Tăng cường công tác đối thoại, hòa giải.
Bốn là, tiếp tục đẩy mạnh cải cách hành chính, nâng cao đạo đức công vụ, tinh thần trách nhiệm, kỷ luật, kỷ cương, ý thức phục vụ nhân dân của đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức. Tăng cường kiểm tra, thanh tra công vụ, xử lý nghiêm những cán bộ, công chức có hành vi cửa quyền, tham nhũng lãng phí, gây phiền hà cho nhân dân. Thực hiện tốt Quy chế dân chủ ở cơ sở, phát huy vai trò, sự tham gia của người dân trong giải quyết cũng như xây dựng các chính sách liên quan trực tiếp đến quyền lợi chính đáng, hợp pháp của nhân dân.
Năm là, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội nâng cao chất lượng giám sát, phản biện xã hội và khuyến khích nhân dân tham gia giám sát, góp ý xây dựng chính quyền trong sạch, vững mạnh. Phát huy vai trò của người có uy tín trong dòng họ, các dân tộc, khu dân cư, tổ dân phố trong công tác hòa giải ở cơ sở.
Sáu là, tăng cường kiểm tra việc thực hiện “Năm dân vận chính quyền”, trọng tâm là kiểm tra việc tiếp dân, xử lý đơn thư và giải quyết khiếu nại, tố cáo của công dân, nhất là những vụ việc khiếu kiện phức tạp, đông người, kéo dài.