Không thể phủ nhận những nỗ lực của các cấp chính quyền trong công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo thời gian qua, tuy nhiên tại Hội nghị về giải quyết khiếu nại, tố cáo diễn ra ngày 19/5/2018, Thủ tướng Chính phủ Nguyễn Xuân Phúc đã đánh giá “tình hình khiếu nại, tố cáo vẫn còn diễn biến phức tạp, còn tồn đọng nhiều vụ việc đông người, phức tạp, kéo dài chưa được giải quyết hoặc đã giải quyết nhưng chưa dứt điểm”. Theo số liệu báo cáo, hàng năm Trụ sở Tiếp công dân Trung ương đã tiếp hàng chục ngàn người dân khiếu kiện ở khắp các địa bàn trong cả nước (năm 2016: 21.949 lượt người và 608 lượt đoàn đông người; năm 2017: 14.297 lượt người và 405 lượt đoàn đông người; năm 2018: 17.101 lượt người và 468 lượt đoàn đông người…) và thực hiện sự chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, Thanh tra Chính phủ đã rà soát, thống kê cho thấy có 27 tỉnh, thành phố còn tồn tại 288 vụ việc phức tạp, trong đó có 234 vụ việc đông người.
Các cơ quan có thẩm quyền cũng chỉ ra nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng khiếu nại, tố cáo đông người, phức tạp thời gian qua, một trong số những nguyên nhân quan trọng là chúng ta chưa làm tốt công tác dân vận trong việc triển khai các chủ trương, chính sách của nhà nước, nhất là trong công tác tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo của người dân.
Trước hết là trong quá trình thực hiện các chủ trương, đường lối, đặc biệt là trong việc triển khai các dự án đầu tư xây dựng, nhiều chính quyền địa phương chưa làm tốt công tác dân chủ cơ sở, thiếu công khai, minh bạch; chưa thực hiện đúng phương châm “dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra”, thậm chí một số nơi còn dân chủ hình thức nên không tạo sự đồng thuận của người dân ngay từ đầu trong quá trình thực hiện dự án, điển hình là các vụ khiếu kiện đông người, bức xúc, kéo dài tại Trụ sở Tiếp công dân Trung ương. Đa số các dự án đều có ảnh hưởng đến quyền và lợi ích trực tiếp của một vài hay rất nhiều hộ dân, tuy nhiên do người dân chưa nắm được chủ trương, những lợi ích mà dự án đem lại, cũng như các quy định về thu hồi đất, bồi thường, hỗ trợ… dẫn đến búc xúc, khiếu kiện khi triển khai thực hiện dự án. Thực hiện dân chủ, công khai, minh bạch không những tạo được sự đồng thuận của người dân mà đây cũng là một trong những cách thức quan trọng để người dân tham gia giám sát, hạn chế những sai phạm trong quá trình thực hiện các chủ trương, chính sách của địa phương. Có lúc, có nơi, việc thiếu công khai, dân chủ diễn ra ngay ở các cơ quan Nhà nước, các cơ quan của Đảng, của Mặt trận Tổ quốc đã làm giảm hiệu quả của công tác tuyên truyền, hướng dẫn, gây khó khăn cho cả người dân và cả cơ quan giải quyết.
Tiếp đến, trong quá trình giải quyết các khiếu nại, tố cáo của người dân, nhiều chính quyền địa phương còn chưa làm hết trách nhiệm của mình, chưa coi trọng công tác dân vận dẫn đến người dân bất bình, khiếu tố gay gắt, việc nhỏ thành việc lớn, đơn giản thành phức tạp. Thể hiện rõ nhất ở chất lượng giải quyết ban đầu các vụ việc thường kém và kéo dài, gây khó khăn không nhỏ cho quá trình giải quyết tiếp theo; không thực hiện nghiêm túc việc đối thoại với người dân, không gắn giải quyết khiếu nại tố cáo với tiếp công dân và tuyên truyền, phổ biến pháp luật, chủ trương, chính sách của Trung ương và địa phương; có nơi lãnh đạo địa phương còn né tránh việc tiếp công dân định kỳ, ủy quyền cho cán bộ cấp dưới tiếp thay hay tiếp công dân chỉ mang tính hình thức, chưa thực sự hiệu quả; nhiều vụ việc phát sinh thì giải quyết qua loa, thiếu trách nhiệm, không giải thích để dân hiểu rõ các quy định của pháp luật, hiểu rõ vụ việc của mình; một số nơi, cán bộ không cầu thị, sai không sửa, cố tình bao che cho sai phạm của mình, áp đặt buộc người dân phải thực hiện.
Bên cạnh đó, việc bố trí cán bộ làm công tác tiếp công dân, tham mưu giải quyết khiếu nại, tố cáo còn thiếu kinh nghiệm công tác, hạn chế về chuyên môn, nghiệp vụ, chưa đáp ứng yêu cầu, tương xứng với trách nhiệm được giao. Nhiều nơi cán bộ công chức làm công tác tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo của người dân thiếu tận tụy, chưa toàn tâm, toàn ý với công việc, thiếu thân thiện, thiếu tôn trọng, thiếu lắng nghe tâm tư nguyện vọng của người dân. Đồng thời, một số lãnh đạo và cán bộ, công chức tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo không có khả năng, không có năng lực làm công tác dân vận và đặc biệt là không nhận thấy được tầm quan trọng của công tác dân vận, còn quan niệm công tác dân vận là của Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội, là của cán bộ làm công tác dân vận. Chính vì vậy thay vì để người dân tham gia vào quá trình giải quyết, cùng phối hợp để tìm ra cách giải quyết hợp lý vừa đảm bảo đúng quy định của pháp luật nhưng cũng đảm bảo hài hòa giữa lợi ích của nhà nước và người dân, cán bộ làm công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo lại ngại tiếp xúc với người dân, quá chú trọng đến việc sử dụng quyền của mình áp đặt các quy định của pháp luật một cách chủ quan và yêu cầu người dân chấp hành. Cho dù việc áp dụng các quy định là đúng nhưng không có sự tuyên truyền, vận động và giải thích thì khó lòng nhận được sự đồng thuận của người dân dẫn đến việc không chấm dứt được khiếu kiện.
Sự phối kết hợp trong công tác tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo giữa các cơ quan, đơn vị ở địa phương và giữa trung ương với địa phương chưa thật chặt chẽ. Một phần là do công tác trao đổi thông tin giữa các cơ quan còn hạn chế, nhiều vụ việc công dân tập trung đông người kéo lên các cơ quan trung ương để khiếu kiện nhưng chính quyền địa phương lại không nắm được thông tin, hoặc có những trường hợp vụ việc của công dân đã được giải quyết hết thẩm quyền nhưng công dân không cung cấp hết hồ sơ dẫn đến việc cán bộ tiếp công dân lại hướng dẫn hay chuyển đơn của công dân về địa phương để tiếp tục giải quyết… Một phần là do Hệ thống cơ sở dữ liệu quốc gia về khiếu nại, tố cáo chưa được sử dụng đồng bộ trên phạm vi cả nước, dẫn đến không tra cứu được thông tin về công dân, quá trình giải quyết vụ việc. Chính điều này làm cho công tác vận động, thuyết phục công dân gặp nhiều khó khăn, đôi lúc bị động trong việc xử lý tình huống.
Một minh chứng khác trong công tác phối hợp là trong thời gian diễn ra các kỳ họp của Trung ương và Quốc hội, mặc dù Trụ sở Tiếp công dân Trung ương đã chủ động ra văn bản yêu cầu các địa phương có công dân khiếu kiện phức tạp tại thủ đô Hà Nội kịp thời cử Tổ công tác đến Trụ sở để phối hợp, tuy nhiên một số địa phương đã không cử Tổ công tác hoặc cử Tổ công tác không đúng thẩm quyền, dẫn đến không vận động, thuyết phục được công dân trở về địa phương. Việc xử lý những địa phương không thực hiện nghiêm sự chỉ đạo của cấp trên chưa được thực hiện có hiệu quả.
Để nâng cao hiệu quả của công tác dân vận trong hoạt động tiếp công dân, giải quyết khiếu nại tố cáo thì trước tiên cần nâng cao nhận thức của các cấp chính quyền về công tác dân vận, coi đây là một trong những giải pháp quan trọng trong quá trình tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo. Để từ đó, nghiêm túc thực hiện việc tiếp công dân theo đúng quy định của Luật tiếp công dân. Tiếp công dân không những diễn ra định kỳ mà cần diễn ra thường xuyên, đột xuất; tiếp công dân phải thực sự cầu thị, tôn trọng công dân và biết lắng nghe để thấu hiểu những oan ức của người dân chứ không phải làm chiếu lệ, làm cho xong.
Đồng thời, cần nâng cao chất lượng giải quyết khiếu nại tố cáo đảm bảo đúng pháp luật, kịp thời, có tình có lý ngay từ đầu, tăng cường đối thoại với công dân trong quá trình giải quyết ngay từ cơ sở, không để dân bức xúc khiếu kiện vượt cấp; trong quá trình đối thoại phải kiên trì vận động, thuyết phục, phải biết chờ đợi để dân hiểu, chấp hành theo đúng chỉ đạo của Tổng Bí thư, Chủ tịch nước Nguyễn Phú Trọng, chủ trương của Đảng và pháp luật của Nhà nước. Đồng thời, phải xử lý nghiêm trách nhiệm của người đứng đầu các địa phương do không tổ chức đối thoại với công dân để xảy ra các vụ việc khiếu kiện phức tạp và trách nhiệm của các cá nhân có sai phạm trong quá trình thực hiện nhiệm vụ được giao, đặc biệt trong quá trình giải quyết khiếu nại, tố cáo.
Ngoài ra, cũng cần quan tâm, bố trí, đào tạo, xây dựng đội ngũ cán bộ tiếp công dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo có tâm, có bản lĩnh, giỏi chuyên môn, nghiệp vụ, yêu nghề và phải giỏi làm công tác dân vận. Tăng cường sự phối kết hợp chặt chẽ giữa chính quyền địa phương với các cơ quan trung ương, cơ quan Đảng, Mặt trận Tổ quốc đảm bảo thông tin kịp thời về tình hình khiếu kiện của công dân, về nội dung vụ việc và quá trình giải quyết để chủ động trong việc vận động, thuyết phục và giải quyết khiếu nại, tố cáo của người dân.