Hội thảo “Phát huy vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội, các tổ chức xã hội - nghề nghiệp, các tổ chức xã hội đáp ứng yêu cầu xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam.”

1. Trong suốt quá trình tổ chức, xây dựng Nhà nước, Chủ tịch Hồ Chí Minh luôn coi trọng hai vấn đề cơ bản: Một là, xây dựng một chính quyền mạnh mẽ và sáng suốt của nhân dân; hai là, bộ máy nhà nước phải được tổ chức hợp pháp và hoạt động trên cơ sở Hiến pháp. Theo Chủ tịch Hồ Chí Minh, Nhà nước pháp quyền của dân là nhà nước do nhân dân làm chủ. Nhà nước pháp quyền do dân, tức là nhà nước đó do dân ủy quyền, do dân lựa chọn, bầu ra những đại biểu của mình; nhà nước đó do dân giúp đỡ, đóng thuế để hoạt động; do nhân dân phê bình và xây dựng. Mọi cơ quan nhà nước phải dựa vào nhân dân, liên hệ chặt chẽ với nhân dân, lắng nghe ý kiến và chịu sự kiểm soát của nhân dân. Trong đó, MTTQ Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội chính là cầu nối quan trọng giữa Nhà nước và nhân dân.

Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng khẳng định: “Nước ta là nước dân chủ. Bao nhiêu lợi ích đều vì dân. Bao nhiêu quyền hạn đều của dân. Công việc đổi mới, xây dựng là trách nhiệm của dân... Chính quyền từ xã đến Chính phủ trung ương do dân cử ra. Đoàn thể từ trung ương đến xã do dân tổ chức nên. Nói tóm lại, quyền hành và lực lượng đều ở nơi dân”(1). Trong tư tưởng Hồ Chí Minh, nhân dân là nguồn sức mạnh của Nhà nước, là nguồn trí tuệ, là nguồn sáng kiến vô tận. Một nhà nước của dân, do dân, vì dân là một nhà nước biết tôn trọng bồi dưỡng và nâng cao sức dân, thấu hiểu tâm tư, nguyện vọng, ý chí của nhân dân, biết lắng nghe và học hỏi nhân dân, dựa vào dân để giải quyết các vấn đề quốc kế dân sinh.

Các kỳ từ Đại hội VIII đến Đại hội XII của Đảng đều đặt vấn đề xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN là nhiệm vụ quan trọng hàng đầu, trong đó vai trò của MTTQ và các tổ chức chính trị - xã hội hết sức quan trọng, luôn được bổ sung những nội dung chỉ đạo mới. Đại hội XIII của Đảng tiếp tục bổ sung một số điểm mới trong tư duy xây dựng Nhà nước pháp quyền XHCN, đảm bảo quyền dân chủ của nhân dân được thực thi trên thực tế. Xác định rõ hơn vai trò “Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, MTTQ và các tổ chức chính trị - xã hội làm nòng cốt”(2) để nhân dân làm chủ. Đảng và Nhà nước ban hành đường lối, chủ trương, chính sách, pháp luật, tạo nền tảng chính trị, pháp lý, tôn trọng, bảo đảm, bảo vệ quyền làm chủ của nhân dân. MTTQ và các tổ chức chính trị - xã hội phát huy vai trò nòng cốt để nhân dân thực hiện quyền làm chủ của mình.

Nghị quyết số 27-NQ/TW Hội nghị Trung ương 6 khóa XIII về tiếp tục xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam trong giai đoạn mới nêu rõ quan điểm: “…Tiếp tục xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam của Nhân dân, do Nhân dân, vì Nhân dân dưới sự lãnh đạo của Đảng là nhiệm vụ trọng tâm của đổi mới hệ thống chính trị…” và “Thực hiện nhất quán nguyên tắc tất cả quyền lực nhà nước thuộc về Nhân dân, phát huy quyền làm chủ của Nhân dân trong Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam…”. Đồng thời trong nhiệm vụ, giải pháp cũng nêu rõ: “Tiếp tục hoàn thiện, cụ thể hóa, thực hiện tốt cơ chế "Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, Nhân dân làm chủ" và phương châm "Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng"(3).

Có thể khẳng định, mọi chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước đều vì lợi ích và hạnh phúc của nhân dân; phát huy đầy đủ quyền làm chủ, tính tích cực, sáng tạo của nhân dân. Đảng, Nhà nước đã không ngừng bổ sung, hoàn thiện cơ chế để phát huy vai trò của nhân dân tham gia xây dựng Đảng và hệ thống chính trị trong sạch, vững mạnh, các quy định cụ thể để tăng cường và bảo đảm Đảng, Nhà nước gắn bó mật thiết với nhân dân, phục vụ nhân dân, chịu sự giám sát của nhân dân, chịu trách nhiệm trước nhân dân về những quyết định của mình... Cùng với đó là tiếp tục đổi mới tổ chức bộ máy, cơ chế hoạt động, phát huy đầy đủ, hiệu quả vai trò của MTTQ Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội trong xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN Việt Nam. Xây dựng và hoàn thiện cơ chế để MTTQ và các tổ chức chính trị - xã hội thực hiện tốt vai trò nòng cốt trong việc phát huy quyền làm chủ của nhân dân, giám sát, phản biện xã hội, tham gia xây dựng Đảng, Nhà nước, kiểm soát quyền lực nhà nước và phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, góp phần củng cố lòng tin và mối quan hệ mật thiết giữa nhân dân với Đảng, Nhà nước, tăng cường sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc trong xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Khoản 2, Điều 9 của Hiến pháp Nước Cộng hòa XHCN Việt Nam năm 2013 quy định: “MTTQ Việt Nam là cơ sở chính trị của chính quyền nhân dân; đại diện, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của nhân dân; tập hợp, phát huy sức mạnh đại đoàn kết toàn dân tộc, thực hiện dân chủ, tăng cường đồng thuận xã hội; giám sát, phản biện xã hội; tham gia xây dựng Đảng, Nhà nước, hoạt động đối ngoại nhân dân góp phần xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”. Với tư cách là cơ sở chính trị của chính quyền nhân dân, MTTQ có vai trò to lớn trong việc tham gia xây dựng và củng cố chính quyền nhân dân. Nhà nước và MTTQ đều có nhiệm vụ đại diện và bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của nhân dân, là công cụ để nhân dân thực hiện và phát huy quyền làm chủ của mình. Vì vậy, việc phối hợp chặt chẽ giữa Nhà nước với MTTQ để thực hiện các nhiệm vụ và quyền hạn theo quy định của Hiến pháp và pháp luật là một yêu cầu tất yếu.

2. Trong thời gian qua, vai trò của MTTQ, các tổ chức chính trị - xã hội tham gia xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN đã được phát huy với những kết quả nổi bật, cụ thể là:

(1) Trong tập hợp, xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc, thực hiện dân chủ, tăng cường đồng thuận xã hội, MTTQ, các tổ chức chính trị - xã hội đã tập hợp đông đảo nhân dân thực hiện các chủ trương, nghị quyết của Đảng, pháp luật của Nhà nước; làm tốt công tác nắm bắt tình hình, tập hợp ý kiến, nguyện vọng, hiến kế của nhân dân, phản ánh đến Đảng, Nhà nước; tăng cường tiếp xúc, đối thoại, lắng nghe tâm tư, nguyện vọng của nhân dân, nhất là đồng bào các dân tộc, tôn giáo, người Việt Nam ở nước ngoài phát huy sức mạnh của cộng đồng, củng cố niềm tin của nhân dân với Đảng, Nhà nước, tạo sự gắn bó mật thiết giữa Đảng, chính quyền, cán bộ, đảng viên với nhân dân.

(2) Trong tuyên truyền, vận động nhân dân thi đua lao động sáng tạo, MTTQ và các tổ chức chính trị - xã hội các cấp đã cụ thể hóa bằng những cuộc vận động, phong trào thi đua yêu nước: “Toàn dân đoàn kết xây dựng nông thôn mới, đô thị văn minh” , “Người Việt Nam ưu tiên dùng hàng Việt Nam"; “Cả nước chung tay vì người nghèo”, “Quỹ đền ơn đáp nghĩa”..., nhất là phong trào “Dân vận khéo”, với quyết tâm "không để ai bị bỏ lại phía sau", thu hút các tầng lớp nhân dân, phát huy mạnh mẽ các nguồn lực xã hội để thực hiện thắng lợi các mục tiêu, nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh của đất nước.

(3) Trong xây dựng bộ máy Nhà nước, chính sách, pháp luật và đội ngũ cán bộ, công chức, viên chức, MTTQ, các tổ chức chính trị - xã hội là nòng cốt, làm tốt công tác bầu cử; lấy phiếu tín nhiệm các chức danh chủ chốt do Quốc hội và HĐND các cấp bầu; tham gia công tác xây dựng pháp luật, nổi bật như góp ý Hiến pháp năm 2013, tham gia xây dựng Luật MTTQ (năm 2015); Luật Công đoàn (sửa đổi, bổ sung năm 2012); Luật Thanh niên (sửa đổi, bổ sung năm 2020)…

(4) Trong thực hiện quy chế dân chủ ở cơ sở, MTTQ, các tổ chức chính trị - xã hội là nòng cốt, phát huy được vai trò, tiềm năng, sức sáng tạo của nhân dân tham gia bàn bạc, hiến kế vào những công việc quan trọng của địa phương, đất nước; góp ý kiến xây dựng chính sách, pháp luật, xây dựng hương ước, quy ước ở cộng đồng, góp ý xây dựng Đảng, chính quyền, tham gia giám sát hoạt động của cán bộ, công chức, đảng viên ở khu dân cư... Qua đó góp phần làm cho bầu không khí dân chủ trong xã hội ngày càng được mở rộng.

(5) Trong phòng, chống tham nhũng, lãng phí, tiêu cực, MTTQ, các tổ chức chính trị - xã hội tích cực tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật; tổ chức tiếp nhận ý kiến phản ánh, kiến nghị của nhân dân, tổng hợp và chuyển các cơ quan có thẩm quyền giải quyết; chủ động giám sát việc giải quyết các vụ việc gây bức xúc trong nhân dân. Các cơ quan báo chí của MTTQ, các tổ chức chính trị - xã hội chủ động thông tin, tuyên truyền, tạo dư luận xã hội mạnh mẽ, góp phần nâng cao ý thức của cả cộng đồng trong tham gia đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, lãng phí; trong xây dựng Đảng, chính quyền trong sạch, vững mạnh...

Bên cạnh đó, vai trò MTTQ, các tổ chức chính trị - xã hội còn được thể hiện trong tham dự và phản ánh ý kiến, kiến nghị của cử tri, nhân dân tại các kỳ họp Quốc hội, Chính phủ, HĐND, UBND các cấp; tham gia tuyển chọn Thẩm phán, Kiểm sát viên, giới thiệu Hội thẩm nhân dân; tiếp công dân, tham gia công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo, đặc xá; tham gia góp ý, kiến nghị với Nhà nước… Đặc biệt, sau khi Bộ Chính trị khóa XI ban hành các Quyết định số 217-QĐ/TW và Quyết định số 218-QĐ/TW, MTTQ, các tổ chức chính trị - xã hội đã phối hợp với các cơ quan chức năng triển khai thực hiện giám sát, phản biện xã hội, góp ý xây dựng Đảng, xây dựng chính quyền đạt nhiều kết quả.

Tuy nhiên, việc phát huy vai trò tham gia xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN của MTTQ và các tổ chức chính trị - xã hội vẫn còn những hạn chế như: Nội dung và phương thức vận động, tập hợp, xây dựng và củng cố khối đại đoàn kết toàn dân tộc ở một số nơi, một số tổ chức còn chậm đổi mới, chưa toàn diện, chưa thích ứng kịp với yêu cầu mới; các cuộc vận động và phong trào thi đua yêu nước có nơi còn hình thức, kết quả chưa đồng bộ, bền vững; việc tham gia công tác bầu cử, tham gia xây dựng pháp luật, hoạt động giám sát cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức và đấu tranh, ngăn chặn suy thoái của một bộ phận cán bộ, đảng viên còn có hạn chế, bất cập; chất lượng, hiệu quả công tác giám sát, phản biện xã hội, tham gia góp ý xây dựng chính quyền ở một số địa phương, cơ sở còn chưa cao.

3. Trong thời gian tới, để tiếp tục phát huy vai trò của MTTQ Việt Nam và các tổ chức chính trị - xã hội tham gia xây dựng và hoàn thiện Nhà nước pháp quyền XHCN, góp phần đưa Nghị quyết số 27-NQ/TW thực sự đi vào cuộc sống, theo chúng tôi cần thực hiện tốt một số nhiệm vụ, giải pháp sau:

Một là, tăng cường vai trò lãnh đạo của các cấp ủy, tổ chức Đảng trong thực hiện tốt những nghị quyết, kết luận, quy chế, quy định của Đảng về phát huy vai trò MTTQ, các tổ chức chính trị - xã hội tham gia xây dựng Nhà nước pháp quyền. Tiếp tục thể chế hóa đầy đủ và cụ thể cơ chế “Đảng lãnh đạo, Nhà nước quản lý, MTTQ và các tổ chức chính trị - xã hội làm nòng cốt để nhân dân làm chủ”. Lãnh đạo đổi mới tổ chức bộ máy các cơ quan nhà nước theo hướng tinh gọn, chất lượng, đảm bảo hiệu lực, hiệu quả. Lãnh đạo MTTQ, các tổ chức chính trị - xã hội phát huy vai trò “nòng cốt” để nhân dân làm chủ và công tác giám sát, phản biện xã hội, góp ý xây dựng Đảng, chính quyền. Nghiên cứu hoàn thiện, ban hành Chiến lược đại đoàn kết toàn dân tộc trong giai đoạn mới. Đổi mới, tạo bước đột phá trong quan điểm và hành động của hệ thống chính trị về đại đoàn kết toàn dân tộc theo tư tưởng Hồ Chí Minh.

Hai là, nâng cao nhận thức và trách nhiệm của các cơ quan nhà nước đối với việc phát huy vai trò MTTQ, các tổ chức chính trị - xã hội tham gia xây dựng Nhà nước pháp quyền. Tiếp tục hoàn thiện pháp luật về tổ chức và hoạt động của bộ máy nhà nước, MTTQ, các tổ chức chính trị - xã hội. Trong đó, cần kịp thời thể chế hóa, cụ thể hóa Chiến lược đại đoàn kết toàn dân tộc thành những quy định sửa đổi, bổ sung liên quan đến nội dung của Hiến pháp năm 2013; đồng thời tổ chức thực hiện có hiệu quả, công khai, minh bạch, theo tinh thần thượng tôn pháp luật của các cấp chính quyền... Thực hiện hiệu quả các chương trình phối hợp với MTTQ, các tổ chức chính trị - xã hội. Tiếp tục đẩy mạnh, nâng cao chất lượng công tác dân vận chính quyền. Tạo môi trường, điều kiện thuận lợi để người dân tham gia xây dựng và thực hiện tốt chính sách, pháp luật; gắn với quan tâm lợi ích chính đáng, hợp pháp của người dân; giải quyết có hiệu quả những vấn đề xã hội bức xúc ngay tại cơ sở.

Đổi mới phương thức và lề lối làm việc của chính quyền theo hướng lấy người dân là trung tâm, vì nhân dân phục vụ. Xây dựng đội ngũ cán bộ, công chức tinh gọn, chuyên nghiệp và đủ năng lực thực thi công vụ, có phẩm chất đạo đức tốt, có uy tín với nhân dân; tận tụy phục vụ nhân dân và sự nghiệp phát triển đất nước. Thực hiện tốt phong cách “trọng dân, gần dân, tin dân, hiểu dân, học dân, có trách nhiệm với dân” và “nghe dân nói, nói dân hiểu, làm dân tin”. Bên cạnh đó cần tăng cường công tác kiểm tra, giám sát cán bộ, công chức thực hiện nghiêm nguyên tắc tập trung dân chủ và quy chế làm việc; thực hiện tốt Quy định số 124-QĐ/TW của Ban Bí thư về “Giám sát của MTTQ Việt Nam, các tổ chức chính trị - xã hội và nhân dân đối với việc tu dưỡng, rèn luyện đạo đức, lối sống của người đứng đầu, cán bộ chủ chốt và cán bộ, đảng viên”.

Ba là, tăng cường đổi mới nội dung, phương thức, phát huy vai trò của MTTQ, các tổ chức chính trị - xã hội trong xây dựng, hoàn thiện Nhà nước pháp quyền. Tăng cường tuyên truyền, vận động nhân dân thực hiện tốt các chủ trương, đường lối của Đảng và chính sách, pháp luật của Nhà nước; tập hợp, xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc ngày càng vững mạnh. Tiếp tục đổi mới, đẩy mạnh và nâng cao chất lượng các cuộc vận động, phong trào thi đua yêu nước, để khơi dậy mọi tiềm năng và nguồn lực trong nhân dân, tạo động lực mới cho sự phát triển nhanh và bền vững của đất nước. Chú trọng vận động phát triển kinh tế gắn với xây dựng nếp sống văn hóa, ứng xử văn minh, hướng tới phát triển con người toàn diện và xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc, thực sự trở thành nền tảng tinh thần, sức mạnh nội sinh, động lực phát triển đất nước và bảo vệ Tổ quốc.

Phát huy vai trò của MTTQ, các tổ chức chính trị - xã hội và nhân dân trong tham gia xây dựng hoàn thiện chính sách, pháp luật, trong đó, chú trọng hoàn thiện hệ thống pháp luật về tổ chức của MTTQ, các tổ chức chính trị - xã hội, về giám sát và phản biện xã hội; về các giai cấp, tầng lớp nhân dân; tập hợp, đoàn kết toàn dân và phát huy dân chủ, bảo đảm quyền làm chủ của nhân dân, khơi dậy tiềm năng, tinh thần yêu nước, khát vọng xây dựng đất nước hùng cường của toàn dân tộc.

Bốn là, nâng cao chất lượng giám sát, phản biện xã hội, cụ thể là: (1) Phát huy các lực lượng thành viên, các chuyên gia, nhà khoa học, hội đồng tư vấn; (2) Kịp thời có tiếng nói đúng, trúng trước những vấn đề lớn, vụ việc mà người dân, xã hội quan tâm; (3) Thường xuyên sơ kết, tổng kết, đúc rút kinh nghiệm, tiếp tục thể chế nhiệm vụ giám sát và phản biện xã hội theo Quyết định số 217-QĐ/TW và quy định trong Luật MTTQ Việt Nam; (4) Xây dựng khung tiêu chí để lựa chọn nội dung giám sát, phản biện xã hội và khung tiêu chí để đánh giá kết quả thực hiện.

Năm là, tiếp tục đẩy mạnh thực hiện dân chủ, triển khai thực hiện Luật Thực hiện dân chủ ở cơ sở, cụ thể hóa phương châm “Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra, dân giám sát, dân thụ hưởng”. Một trong những nhiệm vụ trọng tâm, các đột phá chiến lược trong nhiệm kỳ Đại hội XIII đã được Đảng ta xác định là: “Hoàn thiện đồng bộ hệ thống pháp luật, cơ chế, chính sách nhằm phát huy mạnh mẽ dân chủ xã hội chủ nghĩa, quyền làm chủ của nhân dân; đồng thời tăng cường pháp chế, bảo đảm kỷ cương xã hội, trước hết là việc thực thi tinh thần “thượng tôn pháp luật”, gương mẫu tuân theo pháp luật, kỷ cương và thực hành dân chủ xã hội chủ nghĩa của cấp ủy, tổ chức đảng, chính quyền, Mặt trận Tổ quốc và tổ chức chính trị - xã hội các cấp”(4). Thực hiện tốt dân chủ góp phần nâng cao hiệu quả công tác chỉ đạo, quản lý, điều hành của chính quyền, nâng cao tinh thần, thái độ phục vụ nhân dân, tôn trọng và lắng nghe ý kiến của nhân dân trong việc xây dựng các chương trình, dự án phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh, đối ngoại.

Sáu là, quan tâm xây dựng đội ngũ cán bộ và hệ thống tổ chức bộ máy MTTQ, các tổ chức chính trị - xã hội tinh gọn, chất lượng, hiệu quả, ngang tầm nhiệm vụ, gương mẫu, trách nhiệm, tâm huyết, bản lĩnh; dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm vì lợi ích chung của Đảng, Nhà nước và nhân dân./.

ThS. Bùi Tuấn Quang - Phó Trưởng Ban Dân vận Trung ương, Ủy viên Hội đồng Lý luận Trung ương

1. Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb. Chính trị quốc gia - Sự thật, 2011, t.6, tr.232.

2, 3, 4. Đảng Cộng sản Việt Nam: Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIII, t.1, tr.173; tr.192, tr.202.