Trong các làn điệu dân ca của người Tày, bên cạnh hát then, hát Quan làng (còn gọi là lượn đám cưới), thì hát cọi (hát đối - giao duyên) được thanh niên ưa thích hơn cả. Nếu hát then, hát Quan làng ở trong phạm vi hẹp thì hát cọi luôn được thể hiện ở một không gian rộng lớn không hạn chế. Hát cọi là một loại hình dân ca đặc sắc của dân tộc Tày. Từ xa xưa, điệu cọi đã được truyền miệng từ đời này, qua đời khác. Lời câu hát cọi ý nhị, đậm chất trữ tình, chứa đựng tình cảm tha thiết. Ngày xuân, trai gái bản Tày rủ nhau tụ tập tung còn. Quả còn bay đi, điệu cọi vang lên làm xốn xang lòng người:

Trai: Ứ ơi…

Quá tàng mừa khau pù lắt lý

Noọng ơi, còi chài mà thâng.

Gái: Ứ ơi…

 Nặm luây nặm lẹo ta đin phia

Chài pây chắc chài chứ noọng pấu?

Tạm dịch:

Trai: Ứ ơi…

Trên đường tới ngọn núi

Em ơi hãy ngóng chờ anh.

Gái: Ứ ơi…

Nước trôi nước cạn bến sông

Anh đi biết có còn nhớ em không?

Trong hát giao duyên dân tộc Tày, nhiều câu miêu tả sự thương nhớ, nước mắt “tuôn như mưa trong tháng hạ” và để “mong được câu thương gửi lại”. Những câu cọi cất lên, lời ca có cả lời yêu, lời thương và sự giận dỗi nhớ nhung… Bởi một lẽ: Tình yêu là chuyện muôn thuở, bất chấp thời gian.  Khi mặt trời gác núi, lễ hội kết thúc, cuộc vui đã tàn cũng là lúc hai bên trai gái hẹn hò:

Hẹn chiêng lăng dú tại hội xuân

Mùa bioóc le chập căn còi hết.

Nghĩa là:

Hẹn năm sau khi hội xuân đến

Mùa hoa nở mình sẽ gặp lại nhau.

Hát cọi là hát bằng cả tâm hồn. Mở đầu người ta có thể hứ… hỡi trước, hoặc hát trước rồi mới hứ… hỡi sau. Trong các đoạn hát đối, nữ thường ví mình như hoa, lá; còn nam thường ví mình như con chim, con ong: “Bioóc đây bioóc lọm lước xung quanh/ Én nhạn bên khát lèng ngoại noóc” (Hoa đẹp, hoa rào kín xunh quanh; én nhạn bay đứt hơi bên ngoài). Khi chàng trai đã tỏ tình như thế mà cô gái vẫn chưa ưng thì đáp lại: “Chài mì công dứ hăn đuông bioóc/ Bioóc lọm đây bioóc chắng phống hâng” (Nghĩa là : Anh có công ngắm thấy nhành hoa, hoa rào kín hoa mới bền lâu). Ý cô gái muốn nhắn nhủ tới chàng trai rằng: Nếu anh đến với em bằng tình yêu thật sự thì anh chớ có vội vàng. Trước đây, những cuộc hát đối giao duyên có thể diễn ra tới ba ngày, ba đêm, ngoài hát tỏ tình còn là hát chúc mừng năm mới, chúc nhau sức khỏe, được mùa, mừng tổ tiên…

Bằng giai điệu cọi ngày xuân, trai gái quen biết nhau, tỏ tình cùng nhau và nhiều đôi đã nên vợ, nên chồng sống hạnh phúc. Ngày xuân, nghe hát giao duyên càng thấy trân trọng hơn những vốn quý văn hóa truyền thống mà ông cha ta đã dày công gìn giữ.

                                                                           Kim Ngân