Đảng ta luôn xác định, vấn đề dân tộc và đoàn kết dân tộc là vấn đề chiến lược cơ bản, lâu dài, đồng thời cũng là vấn đề cấp bách hiện nay của cách mạng Việt Nam. Nguyên tắc cơ bản, xuyên suốt trong thực hiện chính sách dân tộc của Đảng ta là “bình đẳng, đoàn kết, tôn trọng, giúp nhau cùng phát triển”. Báo cáo Chính trị của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XI tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XII của Đảng đã nhấn mạnh: “Đoàn kết các dân tộc có vị trí chiến lược trong sự nghiệp cách mạng của nước ta. Tiếp tục hoàn thiện các cơ chế, chính sách, bảo đảm các dân tộc bình đẳng, tôn trọng, đoàn kết, giải quyết hài hòa quan hệ giữa các dân tộc, giúp nhau cùng phát triển, tạo chuyển biến rõ rệt trong phát triển kinh tế kinh tế, văn hóa, xã hội vùng có đông đồng bào DTTS... Chống kỳ thị dân tộc; nghiêm trị những âm mưu, hành động chia rẽ, phá hoại khối đại đoàn kết dân tộc”(1).#
Dưới sự lãnh đạo của Đảng, đồng bào các DTTS luôn phát huy truyền thống đoàn kết, yêu nước và có những đóng góp to lớn vào sự nghiệp cách mạng của dân tộc. Đồng bào các DTTS có truyền thống lịch sử đoàn kết trong đấu tranh chống giặc ngoại xâm, chế ngự thiên nhiên, khắc phục thiên tai, xây dựng đất nước. Vùng đồng bào DTTS là căn cứ địa cách mạng vững chắc, nơi cung cấp sức người, sức của trong kháng chiến chống thực dân Pháp, đế quốc Mỹ xâm lược, bảo vệ biên giới. Trong công cuộc đổi mới đất nước, đồng bào các DTTS luôn phát huy truyền thống đoàn kết, yêu nước, phát triển kinh tế - xã hội và có những đóng góp to lớn vào sự nghiệp cách mạng dưới sự lãnh đạo của Đảng.
Trong đồng bào DTTS, người có uy tín là một lực lượng quần chúng đặc biệt, có vị trí, vai trò hết sức quan trọng, là lực lượng nòng cốt, là cầu nối quan trọng giữa cấp ủy, chính quyền với nhân dân. Theo số liệu của Ủy ban Dân tộc, hiện cả nước có khoảng 33.000 người có uy tín ở vùng đồng bào DTTS. Thực hiện chính sách dân tộc và công tác dân vận của Đảng thời gian qua, cấp ủy đảng, chính quyền, đoàn thể các cấp đã nhận thức rõ tầm quan trọng của công tác vận động, phát huy vai trò của người có uy tín trong đồng bào DTTS đối với công tác dân tộc và thực hiện chính sách dân tộc, đã quan tâm chỉ đạo, tích cực vận động và thu được nhiều kết quả quan trọng, góp phần thiết thực trong công tác xây dựng Đảng, chính quyền, phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm an ninh, quốc phòng ở vùng đồng bào DTTS và trên cả nước.
Những năm qua, Đảng và Nhà nước ta đã ban hành nhiều chủ trương, chính sách, pháp luật chăm lo cho đồng bào các DTTS và vùng có đông đồng bào DTTS sinh sống; xây dựng và phát huy vai trò của người có uy tín trong đồng bào DTTS trong công cuộc xây dựng và bảo vệ tổ quốc; xây dựng và củng cố khối đại đoàn kết dân tộc. Việc thực hiện các chủ trương chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước về công tác dân vận, công tác dân tộc và người có uy tín trong cộng đồng các DTTS đã có những chuyển biến tích cực.
Tuy nhiên, trong công tác vận động, phát huy vai trò, ảnh hưởng của người có uy tín trong thực hiện chính sách dân tộc, công tác dân vận phục vụ nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm an ninh, quốc phòng thời gian qua còn tồn tại một số hạn chế, bất cập như: Chưa được tiến hành thường xuyên; sự phối hợp giữa các cơ quan chức năng trong quản lý, vận động chưa chặt chẽ; nội dung, hình thức vận động chưa linh hoạt, thiết thực; cơ chế, chính sách cho công tác này chưa đồng bộ... nên chưa phát huy tốt vai trò và khả năng của những người có uy tín trong đồng bào DTTS. Việc cụ thể hóa quan điểm, chủ trủ trương của Đảng về bồi dưỡng và phát huy vai trò của người có uy tín trong cộng đồng các DTTS chậm được triển khai. Việc xây dựng và phát huy vai trò, ảnh hưởng của người có uy tín trong vận động nhân dân ở vùng đồng bào DTTS chưa thành quy định cụ thể của Đảng; cơ chế, chính sách đối với lực lượng này còn nhiều bất cập, thiếu thống nhất. Kinh nghiệm, kỹ năng trong công tác vận động chính trị, vận động nhân dân phát triển kinh tế - xã hội của một bộ phận người có uy tín trong cộng đồng các DTTS còn bất cập. Nhiều Ban Dân vận cấp ủy chưa xây dựng, phát huy tốt được lực lượng cốt cán, người có uy tín làm nòng cốt trong vận động đồng bào DTTS đã có ảnh hưởng không nhỏ đến công tác dân vận ở vùng đồng bào DTTS.
Những hạn chế, bất cập trên do nguyên nhân cơ bản như: Nhận thức của một số cấp ủy, chính quyền địa phương, cơ sở về vị trí, vai trò, tầm quan trọng của người có uy tín trong cộng đồng các DTTS chưa tương xứng với yêu cầu thực tế đặt ra. Công tác tham mưu thể chế hóa quan điểm, chủ trương của Đảng về chăm lo, xây dựng và phát huy vai trò của người có uy tín có lúc, có nơi chưa kịp thời, thiếu đồng bộ. Việc nghiên cứu xây dựng tiêu chí, tiêu chuẩn; việc quy định phân cấp quản lý, phân công tranh thủ người có uy tín thiếu cụ thể. Thiếu cơ chế thu hút vận động người có uy tín tham gia xây dựng hệ thống chính trị. Người có uy tín trong cộng đồng các DTTS còn khó khăn, năng lực hạn chế nên hiệu quả vận động quần chúng nhân dân còn thấp. Công tác sơ kết, tổng kết chủ trương, chính sách về cốt cán và người có uy tín chưa kịp thời, thiếu đồng bộ. Công tác chăm lo, bồi dưỡng kỹ năng vận động quần chúng cho người có uy tín chưa thành quy định cụ thể, thường xuyên, thiếu thống nhất.
Mặt khác, trong điều kiện hội nhập và phát triển hiện nay, vùng DTTS nói chung, người có uy tín nói riêng có nhiều cơ hội, điều kiện thuận lợi để mở rộng quan hệ đồng tộc, giao lưu, phát triển với các DTTS ở trong nước và các nước khác trong khu vực, nhất là Trung Quốc, Lào, Campuchia, Thái Lan… và cộng đồng quốc tế trên nhiều lĩnh vực. Nhìn chung, tình hình an ninh vùng DTTS nước ta trong những năm qua cơ bản vẫn ổn định, tuy nhiên trong từng dân tộc, từng vùng DTTS vẫn còn bị tác động, chi phối, ảnh hưởng bởi các yếu tố trong nước, ngoài nước và tiềm ẩn nhiều yếu tố phức tạp, khó lường. Các thế lực thù địch vẫn thường xuyên lợi dụng vấn đề dân tộc, tôn giáo để kích động tư tưởng dân tộc chủ nghĩa, ly khai, tự trị dân tộc, liên kết ngoài biên giới quốc gia; tác động móc nối, lôi kéo người có ảnh hưởng, uy tín trong DTTS ở trong và ngoài nước để tạo dựng “ngọn cờ”, tập hợp lực lượng, lập “nhà nước”, “vương quốc”, “chính phủ” riêng của các DTTS để thực hiện âm mưu chia rẽ dân tộc, nhất là chia rẽ các DTTS với người Kinh, chia rẽ nhân dân các dân tộc với Đảng, Nhà nước và chế độ, phá hoại khối đại đoàn kết các dân tộc Việt Nam.
Vì vậy trong giai đoạn cách mạng hiện nay, các cấp ủy Đảng, chính quyền, MTTQ và các tổ chức chính trị - xã hội cần quán triệt sâu sắc quan điểm của Đảng về công tác dân vận, xây dựng và phát huy vai trò, ảnh hưởng người có uy tín trong cộng đồng các DTTS, với các nội dung cơ bản:
Thứ nhất, công tác dân vận là trách nhiệm của cả hệ thống chính trị, của cán bộ, đảng viên, công chức, viên chức, đoàn viên, hội viên các đoàn thể nhân dân, cán bộ chiến sĩ lực lượng vũ trang. Trong đó đảm bảo thực hiện đúng nguyên tắc Đảng lãnh đạo; chính quyền tổ chức thực hiện; MTTQ và các tổ chức chính trị - xã hội làm tham mưu, nòng cốt.
Thứ hai, vấn đề dân tộc và đoàn kết dân tộc là vấn đề chiến lược cơ bản, lâu dài, đồng thời là vấn đề cấp bách hiện nay của cách mạng Việt Nam. Các dân tộc trong đại gia đình Việt Nam bình đẳng, đoàn kết, tương trợ, giúp nhau cùng phát triển, cùng nhau phấn đấu thực hiện thắng lợi sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Kiên quyết đấu tranh với mọi âm mưu chia rẽ dân tộc.
Thứ ba, bồi dưỡng và phát huy vai trò của người có uy tín trong cộng đồng các DTTS là nhằm cụ thể hóa các quan điểm của Đảng về cốt cán, người có uy tín, góp phần tiếp tục đổi mới, nâng cao hiệu quả công tác dân vận và tăng cường quan hệ mật thiết giữa Đảng với nhân dân ở vùng đồng bào DTTS.
Thứ tư, người có uy tín trong cộng đồng các DTTS làm nòng cốt chính trị, giúp cho Ban Dân vận Trung ương và các cấp ủy đảng thường xuyên, kịp thời nắm, cung cấp thông tin về tình hình nhân dân vùng đồng bào DTTS và giao trách nhiệm khi có vấn đề phức tạp xảy ra; trao đổi, góp ý kiến về chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước đối với công tác dân vận ở vùng đồng bào DTTS và tham gia xây dựng hệ thống chính trị ở vùng đồng bào DTTS.
Thứ năm, bồi dưỡng và phát huy vai trò, ảnh hưởng của người có uy tín trong công tác vận động nhân dân vùng đồng bào DTTS là nội dung quan trọng trong thực hiện chức năng, nhiệm vụ của Ban Dân vận Trung ương.
Trong đó tập trung vào các giải pháp: Một là, xây dựng tổ chức đảng trong sạch vững mạnh, tăng cường mối quan hệ máu thịt giữa đồng bào các DTTS với Đảng và Nhà nước. Nâng cao nhận thức của cấp uỷ đảng, chính quyền, MTTQ và các đoàn thể chính trị - xã hội về vị trí, vai trò và tầm quan trọng của lực lượng cốt cán, người có uy tín trong cộng đồng các DTTS.
Hai là, bồi dưỡng và phát huy vai trò, ảnh hưởng của người có uy tín trong cộng đồng DTTS theo các tiêu chí, tiêu chuẩn, năng lực sở trường; quy trình lựa chọn, thành phần cơ cấu dân tộc, theo lĩnh vực, phạm vi và mức độ ảnh hưởng (Thầy mo, Thầy cúng, Nghệ nhân dân gian, Trưởng bản, Trưởng dòng họ, Sư cả…).
Ba là, xác định rõ nội dung, phương thức đổi mới và tăng cường công tác dân vận của Đảng ở vùng đồng bào DTTS trong việc bồi dưỡng xây dựng và phát huy vai trò, ảnh hưởng của người có uy tín trong cộng đồng các DTTS, cụ thể theo lĩnh vực như: tư tưởng, tín ngưỡng, kinh tế, văn hóa, truyền thống, luật tục, an ninh trật tự...
Bốn là, xây dựng cơ chế, chính sách đối với người có uy tín trong cộng đồng các DTTS, cụ thể như: Cơ chế quản lý, chính sách chăm lo, thăm hỏi, động viên khen thưởng, chính trị phí, thương binh, liệt sĩ…
Năm là, phân định cấp độ quản lý, mức độ, phạm vi ảnh hưởng của người có uy tín (Quốc gia, địa phương, khu vực, dòng họ, tín ngưỡng...) để có cơ chế phát huy vai trò của họ một cách phù hợp, hiệu quả.
Sáu là, tăng cường lãnh đạo, chỉ đạo, kiểm tra, giám sát việc xây dựng và phát huy vai trò ảnh hưởng của người có uy tín trong cộng đồng các DTTS.